ahmetbeyler
Yeni Üye
Tarihçi-yazar Feyziye Özberk’in Aydınlık Gazetesi’nde yayımlanan “Cumhuriyet, Talat Paşa ve Atatürk’ün mirasıdır” başlıklı söyleşisine Seyyit Nezir’in “Aydınlık’ta yazmak” köşe yazısıyla cevap vermesiyle başlayan Talat Paşa polemiği devam ediyor.
Seyyit Nezir 10 Şubat’taki yazısında Talat Paşa’yla ilgili “Türkiye’nin düşmanı, Alman kuklası üçlünün en hatalısı nasıl olur da Atatürk’le bir tutulur?” tabirlerini kullandı.
Feyziye Özberk, 1 Mayıs tarihinde gazetenin Özgürlük Meydanı sayfasında kaleme aldığı yazısında Seyyit Nezir’e Atatürk’ün “Vatan büyük bir evlâdını, inkılâp büyük bir teşkilatçısını kaybetti” kelamlarıyla cevap verdi.
Seyyit Nezir polemiği dün köşesinden “Gerçek şu ki, beni bu biçimdesine sarsan nokta, Özberk’in Talât Paşa’ya Cumhuriyet kuruculuğu bahşetme cesaretiydi” kelamlarıyla devam ettirdi.
Seyyit Nezir’in 5 Mayıs tarihindeki “Cumhuriyet’in cinse yüzü” başlıklı yazısı şu biçimde:
“Bir tarihçi olmadığım biçimde ansızın bir Talât Paşa gayyasına düşmek, açık söyleyeyim, beni sendeletti. Gerçekten tarihçi Feyziye Özberk de, Aydınlık’ta (01.05.22) yayımlanan yazısında bunu apaçık vurguluyor*. Gerçek şu ki, beni bu biçimdesine sarsan nokta, Özberk’in Talât Paşa’ya Cumhuriyet kuruculuğu bahşetme yüreğiydi. Hiçkimsenin göze alamayacağı bu büyük teşebbüse şapka çıkarmak gerekirken, ben, aklıma takılan soruları elimin karşıtıyla kovmak yerine, şeytanın iğvasına kapılarak saygısızca sormaya yeltenmiştim. Paçayı kaptırdık ki, dünya tarih müsabakaları komitesi beni altı okka etse tarihçinin elinden minder dışına alamaz.
Asıl anlamaya çalıştığım şu: Emperyalizme karşı istiklal harbi veren bir başkan olarak Mustafa Kemal’in nasıl olup da paranın tipe yüzüne resmedilen Talât Paşa’nın art yüzünde gösterilebildiği… Tarihçi Özberk, yazılarında, mevzuyu Tevfik Çavdar ve Aubrey’nin anlattığı gerçekler ışığında anlamanın mümkün olduğunu söylüyor. O kadar kolaysa çabucak bakıp nazaranlim:
MUSTAFA KEMAL, PAŞA’NIN BAŞKANI Mİ?
Bekir Sami, Londra Konferansı’na giderken İtalya’da İttihatçılarla söyleşide Mustafa Kemal yanlılarının baş karışıklığını ve tecrübeli lidere duyulan ihtiyacı üstüne basarak söyleyince, Talât Paşa’nın Anadolu’ya dönüş umutları doruğa ulaşır: “Artık, Mustafa Kemal’e karşı elinde büyük bir pazarlık gücü” vardır. “Büyük Millet Meclisi’ndeki muhalefetin güçlenmesi ve acımasızlığı oranında Mustafa Kemal ona yanaşacak, en azından pazarlık etmek isteyecektir.”(Çavdar, Tevfik; Talat Paşa, İmge K. Y., Temmuz 2001, s. 515 – 516).
Burada konuşulan, önderliği kabul mü, Mustafa Kemal’le önderlik pazarlığı mı?
EMPERYALİZM VE ‘YURTSEVER GİYOTİN’
Paşa’nın önderlik “umudunu pekiştiren, delillerinin doğruluğunu gösteren bir diğer olay, Londra Konferansı arifesinde İngilizlerin onunla münasebet kurmak istemeleridir. … Talât Paşa, İngilizleri birtakım konularda ikna ettiğine inanmıştır.” Paşa, “Bolşeviklerle İngiltere içinde senelerca Osmanlı İmparatorluğu’nun oynadığı istikrar oyununa misal bir siyaseti izleyerek faal bir savaşım verilebileceği inancında olduğunu ortaya koymaktadır. Bu ortada hem Bolşevikleri birebir vakitte İngilizleri kullanmak niyeti epeyce açıktır. … Paşa’nın Ankara’ya yönelik bir umudu da Meclis’teki karmaşadır.” (s. 533) Hem Bolşevikleri birebir vakitte İngilizleri kullanmak… Karakol hayalhanesinde cihan harbi başı…
Çavdar; Paşa’nın Aubrey’yle söyleşisindeki şu kelamlarını acı ve çarpıcı bulur: “Biz Jön Türkler size ülkeyi şimdi sunduk, siz ise bizi reddettiniz. Bu durumun kuşku götürmez bir kararı, Başbakanınızın müttefikler olarak ele almakta ısrar ettiği Hıristiyan azınlıklara mahvoluş getirmesiydi.” (s. 536)
İTC: ÇARESİZ BAŞKANLAR ÖRGÜTÜ
Ülkesini soktuğu bataktan çıkarmaya çırpınan yavuz lider figürü için Çavdar’ın değerlendirmesi şudur: “Talât Paşa’nın bu kelamları, İttihat ve Terakki liderlerinin bütün güzel niyetlerine rağmen kendilerini nasıl çaresiz ve çıkmazda hissettiklerini gösteren hayli açık bir itiraftır.” Çavdar, buradaki epey özlü ve ders niteliğindeki yorumunu, “Talât Paşa’nın kelamları ibretle okunmalıdır” diye bitirdikten daha sonra (s. 537), Aubrey’den bir daha Paşa’ya ilişkin şu kelamları nakleder:
“Fakat ortamıza soğukluk girmesinden daha sonra bile dostluğumuzu bir daha kazanabilmek için uğraş gösterdik. Yaptığımız hiç bir şey sizi mutlu etmedi. Bizi Almanya’nın kollarına ittiniz. Öteki seçeneğimiz yoktu.”
halbuki Mustafa Kemal’in daha 1906’da seçeneği fazlaca açıktı: Vatan ve Hürriyet… Gerçekten Çavdar, Talât Paşa’nın kelamlarından şu sonuca varıyor: “Hep çaresizliğin sergilenmesi ve kurtuluşu bir diğer ulusun, üstelik emperyalist emellerinden kuşku duymadığınız bir ulusun garantisinde aramak…” (s. 537 – 538)
Paşa, bu savaşta İttihatçıların her iki sonuçta da ülkeyi yok oluşa götürecek nasıl bir yurtseverlik anlayışıyla çıkmaza soktuğunu ise Aubrey’ye şu biçimde itiraf ediyor: “Eğer İngilizler kazanırsa, bu, Türkiye’nin paylaşılması demekti; Almanya kazanırsa bu da Türkiye’nin köleleştirilmesiyle sonuçlanacaktı.” (s. 540)
İZMİR’İN NÖBETİNİ BİZ TUTALIM
Paşa’nın Aubrey’ye İzmir’i geri almak karşılığında bütün ülkeyi peşkeş çekmesi ise beylik işbirlikçi mantığı faş etmektedir: “İzmir’i bize vermelisiniz ve barış bir daha kurulmalıdır; bu sağlandığında Anadolu’nun bütün kaynakları İngiltere’nin tasarrufunda olacaktır.” (s. 546) Falih Rıfkı’nın Lübnan’a dair dediği üzere, emperyalistler için İzmir’in nöbetini Paşa tutacak, ülkenin tüm kaynağını da onlara teslim edecek: “Eğer İngiliz hükümeti isterse derhal barış ve onunla bir arada Anadolu’nun gelişimi de sağlanabilir.” (s. 547)
Ben tarihçi değilim lakin Demirtaş Ceyhun’un dediğince, tarih şuurunu köreltmek üzere onu “niçin – sonuç” bağlarından uzaklaştırarak masala döndüren tarihçilere terk edemem. Hakçası ben artık edebiyatı çabucak şurada bırakıp tarih minderine yapışıyorum. Seyyit Nezir’in emeli ne? diye soruyor Özberk. Öyleyse iş başa düşüyor: Soruları yazı cinse atmadan yanıtlamak…
DÜZELTME ve KAYNAKLAR
*Özberk’in “Cumhuriyet; Talât Paşa ve Atatürk’ün mirasıdır” (Aydınlık, 06.02.22) tarihindeki yazısını görür görmez şallak mallak olup 10.02.22 günü gazetenin “Yüklem” köşesinde “Aydınlık’ta Yazmak” başlıklı yazıyı kaleme almıştım. Ne ki Kovit19 global salgını boyunca zarurî yer değiştirmeler yüzünden sandıklarda bekleyen yüzlerce kitabımdan yararlanamadığım üzere,bir anlık dikkat zayıflığı sırasında tarihleri bir yıl ileri götürmüşüm. Tarihler konusunda epeyce geç olmadan verdiği gerçek bilgi ve düzeltmeleri için Sayın Özberk’e müteşekkirim… Elimdeki Söylev’de de (TDK, 1966, s. 284) yer alan bir yanlış 1927’den 2000’e kadar süregelmiş, Nurer Uğurlu’nun başkanlığındaki haftalık Cumhuriyet Kültür Hizmeti(CKH) dizisinde mevzulara nazaran Nutuk’tan bölümlenerek hazırlanan kitap örneklerinden Ankara’ya Geliş (Gazi Mustafa Kemal) cildinde düzeltilebilmiştir (s. 76 ): “oysa Efendiler, Köprülü Hamdi Beyefendi namında kahraman bir arkadaşımız, Kuva-yi Milliye’den bir müfreze ile 26/27 Ocak 1920 gecesi sallarla Rumeli kıyısına geçti (Ocak, metinde kazara Şubat olarak yazılmıştır; halbuki Vesikalar ismiyle yayımlanan 3. ciltte doğrusu yani Ocak yer almıştır).” Bu vesileyle, bir daha gözden geçirebildiğim CKH kitaplarını da belirtmek isterim: Talat Paşa’nın Anıları, H. Cahit Yalçın, Temmuz 1998; Birinci Meclis, Ord. Prof. Dr. Hıfzı Veldet Velidedeoğlu, Nisan 1999; Türk İhtilal Tarihi, Prof. Dr. Suna Kili, Ekim 2000…”
Feyziye Özberk’in “Seyyit Nezir’in sorularına cevabım: Atatürk: Vatan büyük bir teşkilatçısını kaybetti” başlıklı yazısı şöyleki:
“Seyyit Nezir, Aydınlık’ta yayımlanan Kaan Arslan’ın benimle yaptığı, “Cumhuriyet, Talât Paşa ve Atatürk’ün Mirasıdır” başlıklı söyleşiye atıf yaparak, “Türkiye’nin düşmanı, Alman kuklası üçlünün en hatalısı nasıl olur da Atatürk’le bir tutulur? Bu nasıl bir baştır?” diye yazdı. Demek Talât Paşa’ya ait kanısı buydu. Paşa’yı pek fazla bilmediğini düşündüm. Ona ve başka küme üyelerine Paşa’yı tanıtmanın en yalın, emniyetli yolu Atatürk’ün değerlendirmesi olabilirdi:
Talât Paşa’nın, vurularak şehit edildiği haberi Ankara’ya ulaştığında, Atatürk gözyaşlarını tutamıyor: “Vatan büyük bir evlâdını, inkılâp büyük bir teşkilatçısını kaybetti” diyor. Talât Paşa, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafınca ulusal şehit ilan ediliyor. (Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları, der. Hulusi Turgut, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2005, s.572; Perinçek, Aydınlık gazetesi, 30 Aralık 2011)
Seyyit Nezir’in karşılığı şu biçimde oldu: “Bana masal anlatmayın. Soruları yanıtlayın. hayatı İttihatçılarca tehdit altında tutulan Mustafa Kemal, üstelik suikastle öldürülmüş bir siyasetçinin gerisinden farklı şeyler söyleyecek değildir. Talât Paşa’da incir çekirdeği kadar işe fayda bir şey olsaydı, 1909’da İttihat Terakki’den ayrılmak zorunda kaldığı biçimde, Cumhuriyet devrinde onu hürmetle yad etmeyi unutmazdı Atatürk.”
Atatürk, daima açık tavırdan ve lafdan yana olmuştur. Olağan katledilen bir Sadrazam’ın gerisinden berbat konuşmazdı. Ancak övmezdi de… Atatürk’ün yukarda alıntıladığım ve kaynağını da gösterdiğim cümlesi değerli bir övgü değil mi? Atatürk’ün Talât Paşa’ya ait olumlu, övücü diğer değerlendirmeleri de var. Ayrıyeten bir hayli devlet adamının, siyasetçinin, muharririn, askerin, bilim beşerinin kelamları kitabımdan ve öbür tarih-anı kitaplarından okunabilir. Talât Paşa’yı tam olarak tanımlayan kelam: Vatansever yani ulusalcı antiemperyalist olmasıdır. Düşmanları bile onu bu niteliğiyle suçluyor.
ULUSAL KURTULUŞ ATILIMININ YÖNETİCİSİ
“Talât Paşa, Cumhuriyet ve daha sonrasına kadar uzanan siyasal gelişmelerin kaynağında bulunan anahtar kişidir. O ve İttihat ve Terakki Cemiyeti, bugünün Türkiye’sinin temellerini atanlardır. Bu inkâr edilemez.” Bu açıklama,Talât Paşa kitabının muharriri Tevfik Çavdar’a ilişkin. Talât Paşa’nın gerçek bedelini takdir eden ve onu Mustafa Kemal’e bir arada anan isimlerden biri de Cumhuriyet’in ünlü Adliye Vekili Mahmut Esat Bozkurt’tur.
Bu hususta araştırma yapan, yazan bir fazlaca tarihçi, muharrir misal açıklamalar yapıyorlar. Birinci aklıma gelen öteki isimler şöyleki: Ziya Gökalp, Yunus Nadi, Yalçın Küçük, Doğu Perinçek, Sina Akşin, Hasan Babacan… Onların kimilerinden yapacağım birkaç kısa alıntı şöyleki:
Talât Paşa’nın biyografisini kaleme alan Hasan Babacan’ın değerlendirmesi: “Netice olarak, İkinci Meşrutiyet periyodu ve o periyoda damgasını vuran Talât Paşa, memleket içerisinde yapmış olduğu bir epey askeri, sivil, idari, fikri ve toplumsal icraatlarla ve memleketler arası siyasetlerle, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’ne taban hazırlamıştır.”
Değerli bir gazeteci olarak hem Talât Paşa’yla birebir vakitte Mustafa Kemal’le çalışan Yunus Nadi, İttihat ve Terakki hareketinin bir ulusal kurtuluş atılımı olduğunu bilhassa belirtiyor: “Talât Paşa, İttihat ve Terakki’nin timsali olarak memleketimizde bir bölümün tarihini temsil eden ihtilâlci bir devlet adamı idi. (…) İmparatorluk bizim Türk tarihimizin uzun bir bölümü, Cumhuriyet ise tıpkı tarihin yeni bir safhasıdır. Hâdiseleri, kendi zincirleri içerisinde sıkı bir takibe tutarsak İttihat ve Terakki’nin ulusal bir kurtuluş atağı olduğunu görürüz.”
Doğu Perinçek ise Talât Paşa’nın “evvela büyük bir devrimci” olduğunu vurguluyor. “Büyük teşkilatçıdır. İttihat Terakki, Türk ihtilal tarihinin fazlaca kıymetli kök teşkilatıdır. Hatta dünya ihtilal tarihinde yeri olan bir partidir. Talât Paşa işte o partinin lideridir. Büyük bir ahlâk ve fedakârlık örneğidir. Büyük devlet adamlarımızdandır.”
SEYİT NEZİR’İN MAKSADI NE?
Seyyit Nezir’in yazısındaki sorular, bence kimi tarihi gerçekleri ortaya çıkarmayı değil; Talât Paşa’nın Atatürk’e düşman olduğunu kanıtlamayı amaçlıyor. Ayrıyeten maddi yanılgılar içeriyor. Örneğin 2. soru: “Aralık 1920’de birden Mustafa Kemal’e yazarak onun Ankara’daki BMM çalışmalarını sekteye uğratma tasarısını uygulamaya mı geçirdi?”
Karşılık: Birinci mektubun hakikat tarihi, 22 Aralık 1919’dur. Atatürk, Ankara’ya gelmek üzere yolda… Uğradığı yerlerde, İttihatçıların da katıldığı büyük itimat, sevgi, hürmet şovlarıyla karşılanıyor. Benim kitabımdan ya da öteki bir kaynaktan Atatürk Talât Paşa yazışmaları kesinlikle okunmalı. daha sonrasında bu iki büyük, tarihe mal olmuş insanın, dost mu düşman mı olduğuna karar verilmelidir.
Talât Paşa, Mustafa Kemal Paşa’nın liderliğini kabul ediyor. Onu yürekten destekliyor. Onun için vatanın faydası her türlü şahsi derdin üstündedir. Mustafa Kemal’in kurtuluş çabasının neredeyse Berlin’deki temsilcisi üzere çalışıyor. Kendisinden de “askerce bir itaat” beklenebileceğini belirtiyor. Mektubun son satırları yüreğinin Anadolu’daki gayretle attığını gösteriyor: “Bizlere gelince istediğiniz biçime girmek, istediğiniz usulde çalışmak, istek ettiğiniz özel ve genel türlü fedakârlığı yapmak en büyük emelimizdir. Muvaffakiyetinize bütün kalbimizce duacıyız.”
Mustafa Kemal Paşa’nın “Kardeşim” başlıklı kitabımda tam metni verilen ikinci mektubu, Talât Paşa’nın çalışmalarından mutlu olduğunu gösteriyor. Ayrıyeten mektupta Paşa’nın Ulusal Mücadele’ye faydalı olduğu da vurgulanıyor.
Seyyit Nezir’in bir öbür kıymetli yanlışı 3. soruda: “İngilizlerle görüşmeleri daha sonrasında, Ocak 1921’de Meclis-i Mebusan’ın açtırılmasıyla Mustafa Kemal’in Ankara’da fecî bir yalnızlığa terk edildiğinin farkında olmadı mı? İttihat Terakki’nin bir avuç gerçek yurtseveriyle Mustafa Kemal içinde bir güvensizlik duvarı oluşturma niyeti bu biçimde mi uygulamaya kondu? Meclis-i Mebusan niçin açıldı?”
Meclis-i Mebusan’ın açılmasının gerçek tarihi: 12 Ocak 1920’dir. Yani bir yıl evvel. Mustafa Kemal Büyük Millet Meclisi’ni, 23 Nisan 1920’de açtı. Bilindiği üzere Meclis-i Mebusan’ın işgalcilerce basılmasından daha sonra Meclisin Ankara’da açılması nihayet daha geniş bölümlerce kabul edildi.
Mustafa Kemal’in ısrarlı İstanbul’un inançlı olmayacağı ikazlarına rağmen, (aslına bakarsan açık olmayan bir işgal vardı) Meclisin İstanbul’da toplanmasına karar veriliyor. Bu bahiste yapılan geniş toplantılar, tartışmalar, alınan kararlar Nutuk’ta hayli kapsamlı olarak açıklanıyor. Talât Paşa’nın bu sıkıntıda bir tesiri yoktur. O devir seçilen mebuslar, birtakım gerçekleri ne yazık ki acılar yaşayarak öğreniyorlar.
Seyyit Nezir’in öteki bir yanlışı, 6. soruda: “15 Mart günü Talât’ın öldürülmesinden daha sonra, sonraki gün Meclis-i Mebusan kapatılıp ele geçirilen mebuslar Silivri’ye, pardon Malta’ya tatile mi gönderildi?”
Talât Paşa’nın öldürülmesi 15 Mart 1921’dir. İstanbul’u resmen işgal edilmesi ise bir gün daha sonra değil; bir yıl öncedir. İstanbul, 16 Mart 1920’de resmen işgal edildi.
1. soruda ise Talât Paşa’nın “1920’de Berlin’de İngiliz görüşmeciyle neler” konuştuğu, soruluyor. Tarih bir daha hatalı… Uzun yıllar İstanbul’da İngiliz Büyükelçiliğinde ateşe olarak çalışan ve İngiliz istihbarat servisinin elemanı olduğu iddia edilen Herbert Aubrey, Talât Paşa’yla, 26 Şubat 1921’de, Almanya’da uzun bir görüşme yapıyor. Bu toplantıda konuşulanlar bir sır değildir. Aubrey tarafınca kaleme alınmıştır. Metin, benim kitabımda olduğu üzere Talât Paşa’ya ait birfazlaca yapıtta yer alır. Talât Paşa, bu kişinin pozisyonunu biliyor. Lakin açık yüreklilikle onunla konuşuyor.
Talât Paşa, Herbert Aubrey’e Mustafa Kemal’le ortalarında bir uyuşmazlık olmadığını bilhassa açıklıyor. “Türkiye bir güçtür, ne yaparsanız yapın bu biçimde kalacaktır” diyor. Bolşevik tersi bir ittifaka girmeyi, Panislamizmi ve Turancılığı reddediyor. “Sağ mı yoksa sol görüşlü mü olduğu” sorusuna verdiği cevabı Aubrey, şöyleki yorumluyor: “Liberal olduğunu söylemiş oldu, ancak siyasetin değişken olduğunu, vatanseverliğin ise kalıcı olduğunu söyleyerek siyasi bir renk vermedi.” (Liberalin o günlerdeki manası özgürlükten yana olmaktır)
Yazımı Prof. Dr. Tarık Zafer Tunaya’nın İttihat ve Terakki değerlendirmesiyle tamamlıyorum:
“İttihat ve Terakki’nin birbirine aksi iki tarafı üzerinde son bir sefer daha durmakta fayda var. Meşrutiyet’in birinci yarısında kozmopolit, Osmanlıcı bir ülkünün peşinde, demokratik ve çoğulcu bir siyasal hayat ortasında çalışan İttihat ve Terakki oburdur; Meşrutiyet’in ikinci yarısında tek parti olarak siyasal hayata hâkim olan ve ulusal bir devlet, ülküsüne bağlı İttihat ve Terakki ise diğerdir. Bir siyasal örgütün kişiliğindeki bu çatışma çelişmeler büyük suçlamaları üzerine çeken bir durum olmuştur. Daha evvel de söylemiş olduğimiz üzere İttihat ve Terakki hem bir dönemi, birebir vakitte bir nesli kapsar ve hayale kadar varan isteklerin gerçekleştiricisi olmaya çalışan bir siyasal partinin de ismi olmuştur.”
Özetle, İttihat ve Terakki, ulusal devlet davasına bağlı bir partidir. 1913’ten itibaren tüm eforu bu doğrultuda olmuştur. Talât Paşa da onun tartışılmaz ulusal, vatansever önderidir.”
Kaynak:
Feyziye Özberk, Talât Paşa İttihat Terakki Tarihi/Posta Memurluğundan İhtilal Önderliğine, Kırmızı Kedi Yayınevi, Ekim 2021, İstanbul.
Seyyiz Nezir’in 10 Şubat tarihindeki “Aydınlık’ta yazmak” başlıklı yazısı şöyleki:
“Merakla beklediğim, Derya Soğuk Soykan’ın der demez kargoya verilmesini sağladığı “Tevfik Fikret / Bütün Yapıtları – Eleştirel Basım” (YKY, haz.: Nâzım Hikmet Polat) kitabını gelir gelmez elime alıp zevkle karıştırmaktaydım ki, ceptelde Sanat Olayı sayfasından link sesiyle Feyziye Özberk’in söyleşi haberi düştü (Aydınlık, 06.02.22): “Cumhuriyet; Talat Paşa ve Atatürk’ün mirasıdır”. Doğrusu bu biçimde bir başlığı fazlaca yadırgamıştım, fakat aldırmayıp Fikret’e göz atmayı sürdürdüm. Saatler daha sonra Doksan Beşe Hakikat (s. 1107) ve Hân-ı Yağma (s. 1115) şiirlerine geldiğimde söyleşi başlığını yadırgayışımı Özberk’e yazmak gereği duydum.
Cevabı Ali İstek Özkan verince, ona; “Türk ihtilalinin ideolojisinde Talât Paşa’nın belirleyici bir tesiri olmadığını görmek için Kemal Tahir’in Yorgun Savaşçı ve Kurt Kanunu romanlarını bile okumak yeterli” dedim, tartışmadan çekildi. bir daha saatler daha sonra, herbiçimde yanıldığımı işaret etme maksadıyla, Hüseyin Haydar, –kitapları üzerine yazılar yazmış, kendisiyle söyleşiler yapmış biri olarak şiirini okumadığımı düşünemeyeceğine bakılırsa, Mesut Mertcan’ın sesiyle daha tesirli olacağını umarak– “Doğu Tabletleri: Talât” şiirini göndermiş. Ben, sonraki sabah 05:10’da gördüm, şunu sordum: “Şiirin hoş de, Tevfik Fikret şu ünlü Doksan Beşe Gerçek, Han-ı Yağma ve öteki şiirlerini hangi idare ve periyodu için yazmıştı 1912’de?” Karşılık gelmedi, ancak ben başlamışken öbür saptama ve soruları yazmaktan kendimi alamadım, buraya da alıyorum:
Talât Paşa, 1920’de Berlin’de
Tarih bilimi; olayları, dataları yanlışsız saptayıp pahalandırmak ve geleceğe yönelişini öngörüp ona ivme katma uğraşıdır. Kimi soruları boşlukta bırakarak ya da kimi epey bilinen doğruların gölgesinde bırakarak, geleceği öngörmek şu biçimde dursun, hakikat saptamaların bile imkanı yoktur, dahası bu gayret, saptırma niyetlerini gizlemekten diğer sonuç vermeyebilir… Sorular şunlardı:
1. Talât Paşa, 1920’de Berlin’de İngiliz görüşmecilerle buluşmalarında neler konuştu?
2. Aralık 1920’de birden Mustafa Kemal’e yazarak onun Ankara’daki BMM çalışmalarını sekteye uğratma tasarısını uygulamaya mı geçirdi?
3. İngilizlerle görüşmeleri daha sonrasında, Ocak 1921’de Meclis-i Mebusan’ın açtırılmasıyla Mustafa Kemal’in Ankara’da vahim bir yalnızlığa terk edildiğinin farkında olmadı mı? İttihat Terakki’nin bir avuç gerçek yurtseveriyle Mustafa Kemal içinde bir güvensizlik duvarı oluşturma niyeti bu biçimde mi uygulamaya kondu?
Meclis-i Mebusan niçin açıldı?
4. Mebusların İstanbul’a toplanışıyla Meclis-i Mebusan İngilizlerce bir gecede yok edilmeye hazır hale getirilmedi mi?
5. İngilizlerle görüşmelerinde, yaşadığı yerler hakkında ipucu ve iz bırakan Talât, suikast teşebbüsleri için Ermeni komitacılarının işlerini kolaylaştırmadı mı?
6. 15 Mart günü Talat’ın öldürülmesinden daha sonra, sonraki gün Meclis-i Mebusan kapatılıp ele geçirilen mebuslar Silivri’ye, pardon Malta’ya tatile mi gönderildi?
7. Bir tek yurtseveri bile düşman saflarında bırakmamak için birçok gayret harcayan Mustafa Kemal, düşmanın ele geçiremediği kimi mebusları bin bir meşakkatle Ankara’da BMM’de bir daha bir ortaya getirmedi mi?
Soruların altına şunu yazdım: Biraz tarih bilen ve olayları örterek tarihi çarpıtma ve saptırma niyetleri taşımayan hiç bir kişi bundan daha sonraki soruları ve cevaplarını bulmakta zorlanmayacaktır. Feyziye Özberk, “okumayan, düşünmeyen birine verecek karşılığım yok” diyerek tartışmadan çekildi.
Demirtaş Ceyhun, Talat Paşa’nın romanını yazmaya koyulduğunda, kurguda benim sorularıma da karşılık arayacağını söylemişti. 2009’da beklenmedik vefatıyla romanı hangi basamakta bıraktı, bilemiyorum. Lakin Talat Paşa’yla ilgili gördüğü her paragrafı toplamaya başladığını anlatmıştı.
Aydınlık’ta yazmaya uygun muyum?
Aydınlık için uygun bir müellif olup olmadığım konusu, gazetenin hem ortasından hem haricinden bireylerce 30 yıldır sorgulanır. Geçenlerde hayli bir eski arkadaşa şu biçimde bir latife etmiştim: Tam Le Monde’un teklifini düşünüyordum, o da gelip Cumhuriyet’e promosyon oldu. Talât Paşa üzerine bu denli “farklı düşünen bir kişi olarak” bana Aydınlık’ta yazamayacağımı söyleyen Ali İstek Özkan’a ise şu biçimde dedim: “Aynı marka gömlekte bile farklı yaka numarası bulunabilecekken bir gazetede bütün müelliflerden teğe bir birebir düşünüp yazmalarını istemeleri bir Aydınlık unsuru olamaz.”
Gerçekten Aydınlık hareketinin 50 yılı aşkın bir müddetdir önderliğini yürüten Doğu Perinçek’le ortamızda, son 30 yıldır, muhakkak bir seviyenin altına asla düşmeksizin ortak niyetler üzerinde özgürce buluşmanın yanı sıra farklı niyetlere açık olma unsuru hiç aşınmadı. Bu; Nâzım Hikmet ve Marx’tan Cemal Süreya, Aziz Nesin ve Selim İleri’ye kadar bütün yazılı tartışmaların yanı sıra, Rafet Ballı’nın Ulusal Kanal’da yönettiği Yapay Zekâ tartışmasında da bu biçimde oldu. Ben 50 yıldır örgütlenmeyi müellifin yaratma özgürlüğünün mahzuru değil, garantisi olarak gördüm ve yer aldığım örgütlenmede ilgiler ağını bu temelde geliştirdim. 1994’te Aydınlık’taki yazısında beni Gramsci ve Cemal Süreya ile birebir çizgide kesiştiren Doğu Perinçek’ten bu kadar yıldır izlediğim tavırla ilgili hiç bir olumsuz ima almadım. Ne de Selim İleri tartışması dahil rastgele bir polemikte Mustafa İlker Yücel’den bir duyumsatma geldi. Doğrusu Ali İstek Özkan’ın Abdülhamit sansürcülüğünden farksız hariçten gazeline bir mana vermekte zorlanıyorum.
Çağdaş şiirimizin öncü ustası Tevfik Fikret, şiiri ve aydın kişiliğiyle daima önümüzde olmayı sürdürecek…”
Seyyit Nezir 10 Şubat’taki yazısında Talat Paşa’yla ilgili “Türkiye’nin düşmanı, Alman kuklası üçlünün en hatalısı nasıl olur da Atatürk’le bir tutulur?” tabirlerini kullandı.
Feyziye Özberk, 1 Mayıs tarihinde gazetenin Özgürlük Meydanı sayfasında kaleme aldığı yazısında Seyyit Nezir’e Atatürk’ün “Vatan büyük bir evlâdını, inkılâp büyük bir teşkilatçısını kaybetti” kelamlarıyla cevap verdi.
Seyyit Nezir polemiği dün köşesinden “Gerçek şu ki, beni bu biçimdesine sarsan nokta, Özberk’in Talât Paşa’ya Cumhuriyet kuruculuğu bahşetme cesaretiydi” kelamlarıyla devam ettirdi.
Seyyit Nezir’in 5 Mayıs tarihindeki “Cumhuriyet’in cinse yüzü” başlıklı yazısı şu biçimde:
“Bir tarihçi olmadığım biçimde ansızın bir Talât Paşa gayyasına düşmek, açık söyleyeyim, beni sendeletti. Gerçekten tarihçi Feyziye Özberk de, Aydınlık’ta (01.05.22) yayımlanan yazısında bunu apaçık vurguluyor*. Gerçek şu ki, beni bu biçimdesine sarsan nokta, Özberk’in Talât Paşa’ya Cumhuriyet kuruculuğu bahşetme yüreğiydi. Hiçkimsenin göze alamayacağı bu büyük teşebbüse şapka çıkarmak gerekirken, ben, aklıma takılan soruları elimin karşıtıyla kovmak yerine, şeytanın iğvasına kapılarak saygısızca sormaya yeltenmiştim. Paçayı kaptırdık ki, dünya tarih müsabakaları komitesi beni altı okka etse tarihçinin elinden minder dışına alamaz.
Asıl anlamaya çalıştığım şu: Emperyalizme karşı istiklal harbi veren bir başkan olarak Mustafa Kemal’in nasıl olup da paranın tipe yüzüne resmedilen Talât Paşa’nın art yüzünde gösterilebildiği… Tarihçi Özberk, yazılarında, mevzuyu Tevfik Çavdar ve Aubrey’nin anlattığı gerçekler ışığında anlamanın mümkün olduğunu söylüyor. O kadar kolaysa çabucak bakıp nazaranlim:
MUSTAFA KEMAL, PAŞA’NIN BAŞKANI Mİ?
Bekir Sami, Londra Konferansı’na giderken İtalya’da İttihatçılarla söyleşide Mustafa Kemal yanlılarının baş karışıklığını ve tecrübeli lidere duyulan ihtiyacı üstüne basarak söyleyince, Talât Paşa’nın Anadolu’ya dönüş umutları doruğa ulaşır: “Artık, Mustafa Kemal’e karşı elinde büyük bir pazarlık gücü” vardır. “Büyük Millet Meclisi’ndeki muhalefetin güçlenmesi ve acımasızlığı oranında Mustafa Kemal ona yanaşacak, en azından pazarlık etmek isteyecektir.”(Çavdar, Tevfik; Talat Paşa, İmge K. Y., Temmuz 2001, s. 515 – 516).
Burada konuşulan, önderliği kabul mü, Mustafa Kemal’le önderlik pazarlığı mı?
EMPERYALİZM VE ‘YURTSEVER GİYOTİN’
Paşa’nın önderlik “umudunu pekiştiren, delillerinin doğruluğunu gösteren bir diğer olay, Londra Konferansı arifesinde İngilizlerin onunla münasebet kurmak istemeleridir. … Talât Paşa, İngilizleri birtakım konularda ikna ettiğine inanmıştır.” Paşa, “Bolşeviklerle İngiltere içinde senelerca Osmanlı İmparatorluğu’nun oynadığı istikrar oyununa misal bir siyaseti izleyerek faal bir savaşım verilebileceği inancında olduğunu ortaya koymaktadır. Bu ortada hem Bolşevikleri birebir vakitte İngilizleri kullanmak niyeti epeyce açıktır. … Paşa’nın Ankara’ya yönelik bir umudu da Meclis’teki karmaşadır.” (s. 533) Hem Bolşevikleri birebir vakitte İngilizleri kullanmak… Karakol hayalhanesinde cihan harbi başı…
Çavdar; Paşa’nın Aubrey’yle söyleşisindeki şu kelamlarını acı ve çarpıcı bulur: “Biz Jön Türkler size ülkeyi şimdi sunduk, siz ise bizi reddettiniz. Bu durumun kuşku götürmez bir kararı, Başbakanınızın müttefikler olarak ele almakta ısrar ettiği Hıristiyan azınlıklara mahvoluş getirmesiydi.” (s. 536)
İTC: ÇARESİZ BAŞKANLAR ÖRGÜTÜ
Ülkesini soktuğu bataktan çıkarmaya çırpınan yavuz lider figürü için Çavdar’ın değerlendirmesi şudur: “Talât Paşa’nın bu kelamları, İttihat ve Terakki liderlerinin bütün güzel niyetlerine rağmen kendilerini nasıl çaresiz ve çıkmazda hissettiklerini gösteren hayli açık bir itiraftır.” Çavdar, buradaki epey özlü ve ders niteliğindeki yorumunu, “Talât Paşa’nın kelamları ibretle okunmalıdır” diye bitirdikten daha sonra (s. 537), Aubrey’den bir daha Paşa’ya ilişkin şu kelamları nakleder:
“Fakat ortamıza soğukluk girmesinden daha sonra bile dostluğumuzu bir daha kazanabilmek için uğraş gösterdik. Yaptığımız hiç bir şey sizi mutlu etmedi. Bizi Almanya’nın kollarına ittiniz. Öteki seçeneğimiz yoktu.”
halbuki Mustafa Kemal’in daha 1906’da seçeneği fazlaca açıktı: Vatan ve Hürriyet… Gerçekten Çavdar, Talât Paşa’nın kelamlarından şu sonuca varıyor: “Hep çaresizliğin sergilenmesi ve kurtuluşu bir diğer ulusun, üstelik emperyalist emellerinden kuşku duymadığınız bir ulusun garantisinde aramak…” (s. 537 – 538)
Paşa, bu savaşta İttihatçıların her iki sonuçta da ülkeyi yok oluşa götürecek nasıl bir yurtseverlik anlayışıyla çıkmaza soktuğunu ise Aubrey’ye şu biçimde itiraf ediyor: “Eğer İngilizler kazanırsa, bu, Türkiye’nin paylaşılması demekti; Almanya kazanırsa bu da Türkiye’nin köleleştirilmesiyle sonuçlanacaktı.” (s. 540)
İZMİR’İN NÖBETİNİ BİZ TUTALIM
Paşa’nın Aubrey’ye İzmir’i geri almak karşılığında bütün ülkeyi peşkeş çekmesi ise beylik işbirlikçi mantığı faş etmektedir: “İzmir’i bize vermelisiniz ve barış bir daha kurulmalıdır; bu sağlandığında Anadolu’nun bütün kaynakları İngiltere’nin tasarrufunda olacaktır.” (s. 546) Falih Rıfkı’nın Lübnan’a dair dediği üzere, emperyalistler için İzmir’in nöbetini Paşa tutacak, ülkenin tüm kaynağını da onlara teslim edecek: “Eğer İngiliz hükümeti isterse derhal barış ve onunla bir arada Anadolu’nun gelişimi de sağlanabilir.” (s. 547)
Ben tarihçi değilim lakin Demirtaş Ceyhun’un dediğince, tarih şuurunu köreltmek üzere onu “niçin – sonuç” bağlarından uzaklaştırarak masala döndüren tarihçilere terk edemem. Hakçası ben artık edebiyatı çabucak şurada bırakıp tarih minderine yapışıyorum. Seyyit Nezir’in emeli ne? diye soruyor Özberk. Öyleyse iş başa düşüyor: Soruları yazı cinse atmadan yanıtlamak…
DÜZELTME ve KAYNAKLAR
*Özberk’in “Cumhuriyet; Talât Paşa ve Atatürk’ün mirasıdır” (Aydınlık, 06.02.22) tarihindeki yazısını görür görmez şallak mallak olup 10.02.22 günü gazetenin “Yüklem” köşesinde “Aydınlık’ta Yazmak” başlıklı yazıyı kaleme almıştım. Ne ki Kovit19 global salgını boyunca zarurî yer değiştirmeler yüzünden sandıklarda bekleyen yüzlerce kitabımdan yararlanamadığım üzere,bir anlık dikkat zayıflığı sırasında tarihleri bir yıl ileri götürmüşüm. Tarihler konusunda epeyce geç olmadan verdiği gerçek bilgi ve düzeltmeleri için Sayın Özberk’e müteşekkirim… Elimdeki Söylev’de de (TDK, 1966, s. 284) yer alan bir yanlış 1927’den 2000’e kadar süregelmiş, Nurer Uğurlu’nun başkanlığındaki haftalık Cumhuriyet Kültür Hizmeti(CKH) dizisinde mevzulara nazaran Nutuk’tan bölümlenerek hazırlanan kitap örneklerinden Ankara’ya Geliş (Gazi Mustafa Kemal) cildinde düzeltilebilmiştir (s. 76 ): “oysa Efendiler, Köprülü Hamdi Beyefendi namında kahraman bir arkadaşımız, Kuva-yi Milliye’den bir müfreze ile 26/27 Ocak 1920 gecesi sallarla Rumeli kıyısına geçti (Ocak, metinde kazara Şubat olarak yazılmıştır; halbuki Vesikalar ismiyle yayımlanan 3. ciltte doğrusu yani Ocak yer almıştır).” Bu vesileyle, bir daha gözden geçirebildiğim CKH kitaplarını da belirtmek isterim: Talat Paşa’nın Anıları, H. Cahit Yalçın, Temmuz 1998; Birinci Meclis, Ord. Prof. Dr. Hıfzı Veldet Velidedeoğlu, Nisan 1999; Türk İhtilal Tarihi, Prof. Dr. Suna Kili, Ekim 2000…”
Feyziye Özberk’in “Seyyit Nezir’in sorularına cevabım: Atatürk: Vatan büyük bir teşkilatçısını kaybetti” başlıklı yazısı şöyleki:
“Seyyit Nezir, Aydınlık’ta yayımlanan Kaan Arslan’ın benimle yaptığı, “Cumhuriyet, Talât Paşa ve Atatürk’ün Mirasıdır” başlıklı söyleşiye atıf yaparak, “Türkiye’nin düşmanı, Alman kuklası üçlünün en hatalısı nasıl olur da Atatürk’le bir tutulur? Bu nasıl bir baştır?” diye yazdı. Demek Talât Paşa’ya ait kanısı buydu. Paşa’yı pek fazla bilmediğini düşündüm. Ona ve başka küme üyelerine Paşa’yı tanıtmanın en yalın, emniyetli yolu Atatürk’ün değerlendirmesi olabilirdi:
Talât Paşa’nın, vurularak şehit edildiği haberi Ankara’ya ulaştığında, Atatürk gözyaşlarını tutamıyor: “Vatan büyük bir evlâdını, inkılâp büyük bir teşkilatçısını kaybetti” diyor. Talât Paşa, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafınca ulusal şehit ilan ediliyor. (Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları, der. Hulusi Turgut, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2005, s.572; Perinçek, Aydınlık gazetesi, 30 Aralık 2011)
Seyyit Nezir’in karşılığı şu biçimde oldu: “Bana masal anlatmayın. Soruları yanıtlayın. hayatı İttihatçılarca tehdit altında tutulan Mustafa Kemal, üstelik suikastle öldürülmüş bir siyasetçinin gerisinden farklı şeyler söyleyecek değildir. Talât Paşa’da incir çekirdeği kadar işe fayda bir şey olsaydı, 1909’da İttihat Terakki’den ayrılmak zorunda kaldığı biçimde, Cumhuriyet devrinde onu hürmetle yad etmeyi unutmazdı Atatürk.”
Atatürk, daima açık tavırdan ve lafdan yana olmuştur. Olağan katledilen bir Sadrazam’ın gerisinden berbat konuşmazdı. Ancak övmezdi de… Atatürk’ün yukarda alıntıladığım ve kaynağını da gösterdiğim cümlesi değerli bir övgü değil mi? Atatürk’ün Talât Paşa’ya ait olumlu, övücü diğer değerlendirmeleri de var. Ayrıyeten bir hayli devlet adamının, siyasetçinin, muharririn, askerin, bilim beşerinin kelamları kitabımdan ve öbür tarih-anı kitaplarından okunabilir. Talât Paşa’yı tam olarak tanımlayan kelam: Vatansever yani ulusalcı antiemperyalist olmasıdır. Düşmanları bile onu bu niteliğiyle suçluyor.
ULUSAL KURTULUŞ ATILIMININ YÖNETİCİSİ
“Talât Paşa, Cumhuriyet ve daha sonrasına kadar uzanan siyasal gelişmelerin kaynağında bulunan anahtar kişidir. O ve İttihat ve Terakki Cemiyeti, bugünün Türkiye’sinin temellerini atanlardır. Bu inkâr edilemez.” Bu açıklama,Talât Paşa kitabının muharriri Tevfik Çavdar’a ilişkin. Talât Paşa’nın gerçek bedelini takdir eden ve onu Mustafa Kemal’e bir arada anan isimlerden biri de Cumhuriyet’in ünlü Adliye Vekili Mahmut Esat Bozkurt’tur.
Bu hususta araştırma yapan, yazan bir fazlaca tarihçi, muharrir misal açıklamalar yapıyorlar. Birinci aklıma gelen öteki isimler şöyleki: Ziya Gökalp, Yunus Nadi, Yalçın Küçük, Doğu Perinçek, Sina Akşin, Hasan Babacan… Onların kimilerinden yapacağım birkaç kısa alıntı şöyleki:
Talât Paşa’nın biyografisini kaleme alan Hasan Babacan’ın değerlendirmesi: “Netice olarak, İkinci Meşrutiyet periyodu ve o periyoda damgasını vuran Talât Paşa, memleket içerisinde yapmış olduğu bir epey askeri, sivil, idari, fikri ve toplumsal icraatlarla ve memleketler arası siyasetlerle, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’ne taban hazırlamıştır.”
Değerli bir gazeteci olarak hem Talât Paşa’yla birebir vakitte Mustafa Kemal’le çalışan Yunus Nadi, İttihat ve Terakki hareketinin bir ulusal kurtuluş atılımı olduğunu bilhassa belirtiyor: “Talât Paşa, İttihat ve Terakki’nin timsali olarak memleketimizde bir bölümün tarihini temsil eden ihtilâlci bir devlet adamı idi. (…) İmparatorluk bizim Türk tarihimizin uzun bir bölümü, Cumhuriyet ise tıpkı tarihin yeni bir safhasıdır. Hâdiseleri, kendi zincirleri içerisinde sıkı bir takibe tutarsak İttihat ve Terakki’nin ulusal bir kurtuluş atağı olduğunu görürüz.”
Doğu Perinçek ise Talât Paşa’nın “evvela büyük bir devrimci” olduğunu vurguluyor. “Büyük teşkilatçıdır. İttihat Terakki, Türk ihtilal tarihinin fazlaca kıymetli kök teşkilatıdır. Hatta dünya ihtilal tarihinde yeri olan bir partidir. Talât Paşa işte o partinin lideridir. Büyük bir ahlâk ve fedakârlık örneğidir. Büyük devlet adamlarımızdandır.”
SEYİT NEZİR’İN MAKSADI NE?
Seyyit Nezir’in yazısındaki sorular, bence kimi tarihi gerçekleri ortaya çıkarmayı değil; Talât Paşa’nın Atatürk’e düşman olduğunu kanıtlamayı amaçlıyor. Ayrıyeten maddi yanılgılar içeriyor. Örneğin 2. soru: “Aralık 1920’de birden Mustafa Kemal’e yazarak onun Ankara’daki BMM çalışmalarını sekteye uğratma tasarısını uygulamaya mı geçirdi?”
Karşılık: Birinci mektubun hakikat tarihi, 22 Aralık 1919’dur. Atatürk, Ankara’ya gelmek üzere yolda… Uğradığı yerlerde, İttihatçıların da katıldığı büyük itimat, sevgi, hürmet şovlarıyla karşılanıyor. Benim kitabımdan ya da öteki bir kaynaktan Atatürk Talât Paşa yazışmaları kesinlikle okunmalı. daha sonrasında bu iki büyük, tarihe mal olmuş insanın, dost mu düşman mı olduğuna karar verilmelidir.
Talât Paşa, Mustafa Kemal Paşa’nın liderliğini kabul ediyor. Onu yürekten destekliyor. Onun için vatanın faydası her türlü şahsi derdin üstündedir. Mustafa Kemal’in kurtuluş çabasının neredeyse Berlin’deki temsilcisi üzere çalışıyor. Kendisinden de “askerce bir itaat” beklenebileceğini belirtiyor. Mektubun son satırları yüreğinin Anadolu’daki gayretle attığını gösteriyor: “Bizlere gelince istediğiniz biçime girmek, istediğiniz usulde çalışmak, istek ettiğiniz özel ve genel türlü fedakârlığı yapmak en büyük emelimizdir. Muvaffakiyetinize bütün kalbimizce duacıyız.”
Mustafa Kemal Paşa’nın “Kardeşim” başlıklı kitabımda tam metni verilen ikinci mektubu, Talât Paşa’nın çalışmalarından mutlu olduğunu gösteriyor. Ayrıyeten mektupta Paşa’nın Ulusal Mücadele’ye faydalı olduğu da vurgulanıyor.
Seyyit Nezir’in bir öbür kıymetli yanlışı 3. soruda: “İngilizlerle görüşmeleri daha sonrasında, Ocak 1921’de Meclis-i Mebusan’ın açtırılmasıyla Mustafa Kemal’in Ankara’da fecî bir yalnızlığa terk edildiğinin farkında olmadı mı? İttihat Terakki’nin bir avuç gerçek yurtseveriyle Mustafa Kemal içinde bir güvensizlik duvarı oluşturma niyeti bu biçimde mi uygulamaya kondu? Meclis-i Mebusan niçin açıldı?”
Meclis-i Mebusan’ın açılmasının gerçek tarihi: 12 Ocak 1920’dir. Yani bir yıl evvel. Mustafa Kemal Büyük Millet Meclisi’ni, 23 Nisan 1920’de açtı. Bilindiği üzere Meclis-i Mebusan’ın işgalcilerce basılmasından daha sonra Meclisin Ankara’da açılması nihayet daha geniş bölümlerce kabul edildi.
Mustafa Kemal’in ısrarlı İstanbul’un inançlı olmayacağı ikazlarına rağmen, (aslına bakarsan açık olmayan bir işgal vardı) Meclisin İstanbul’da toplanmasına karar veriliyor. Bu bahiste yapılan geniş toplantılar, tartışmalar, alınan kararlar Nutuk’ta hayli kapsamlı olarak açıklanıyor. Talât Paşa’nın bu sıkıntıda bir tesiri yoktur. O devir seçilen mebuslar, birtakım gerçekleri ne yazık ki acılar yaşayarak öğreniyorlar.
Seyyit Nezir’in öteki bir yanlışı, 6. soruda: “15 Mart günü Talât’ın öldürülmesinden daha sonra, sonraki gün Meclis-i Mebusan kapatılıp ele geçirilen mebuslar Silivri’ye, pardon Malta’ya tatile mi gönderildi?”
Talât Paşa’nın öldürülmesi 15 Mart 1921’dir. İstanbul’u resmen işgal edilmesi ise bir gün daha sonra değil; bir yıl öncedir. İstanbul, 16 Mart 1920’de resmen işgal edildi.
1. soruda ise Talât Paşa’nın “1920’de Berlin’de İngiliz görüşmeciyle neler” konuştuğu, soruluyor. Tarih bir daha hatalı… Uzun yıllar İstanbul’da İngiliz Büyükelçiliğinde ateşe olarak çalışan ve İngiliz istihbarat servisinin elemanı olduğu iddia edilen Herbert Aubrey, Talât Paşa’yla, 26 Şubat 1921’de, Almanya’da uzun bir görüşme yapıyor. Bu toplantıda konuşulanlar bir sır değildir. Aubrey tarafınca kaleme alınmıştır. Metin, benim kitabımda olduğu üzere Talât Paşa’ya ait birfazlaca yapıtta yer alır. Talât Paşa, bu kişinin pozisyonunu biliyor. Lakin açık yüreklilikle onunla konuşuyor.
Talât Paşa, Herbert Aubrey’e Mustafa Kemal’le ortalarında bir uyuşmazlık olmadığını bilhassa açıklıyor. “Türkiye bir güçtür, ne yaparsanız yapın bu biçimde kalacaktır” diyor. Bolşevik tersi bir ittifaka girmeyi, Panislamizmi ve Turancılığı reddediyor. “Sağ mı yoksa sol görüşlü mü olduğu” sorusuna verdiği cevabı Aubrey, şöyleki yorumluyor: “Liberal olduğunu söylemiş oldu, ancak siyasetin değişken olduğunu, vatanseverliğin ise kalıcı olduğunu söyleyerek siyasi bir renk vermedi.” (Liberalin o günlerdeki manası özgürlükten yana olmaktır)
Yazımı Prof. Dr. Tarık Zafer Tunaya’nın İttihat ve Terakki değerlendirmesiyle tamamlıyorum:
“İttihat ve Terakki’nin birbirine aksi iki tarafı üzerinde son bir sefer daha durmakta fayda var. Meşrutiyet’in birinci yarısında kozmopolit, Osmanlıcı bir ülkünün peşinde, demokratik ve çoğulcu bir siyasal hayat ortasında çalışan İttihat ve Terakki oburdur; Meşrutiyet’in ikinci yarısında tek parti olarak siyasal hayata hâkim olan ve ulusal bir devlet, ülküsüne bağlı İttihat ve Terakki ise diğerdir. Bir siyasal örgütün kişiliğindeki bu çatışma çelişmeler büyük suçlamaları üzerine çeken bir durum olmuştur. Daha evvel de söylemiş olduğimiz üzere İttihat ve Terakki hem bir dönemi, birebir vakitte bir nesli kapsar ve hayale kadar varan isteklerin gerçekleştiricisi olmaya çalışan bir siyasal partinin de ismi olmuştur.”
Özetle, İttihat ve Terakki, ulusal devlet davasına bağlı bir partidir. 1913’ten itibaren tüm eforu bu doğrultuda olmuştur. Talât Paşa da onun tartışılmaz ulusal, vatansever önderidir.”
Kaynak:
Feyziye Özberk, Talât Paşa İttihat Terakki Tarihi/Posta Memurluğundan İhtilal Önderliğine, Kırmızı Kedi Yayınevi, Ekim 2021, İstanbul.
Seyyiz Nezir’in 10 Şubat tarihindeki “Aydınlık’ta yazmak” başlıklı yazısı şöyleki:
“Merakla beklediğim, Derya Soğuk Soykan’ın der demez kargoya verilmesini sağladığı “Tevfik Fikret / Bütün Yapıtları – Eleştirel Basım” (YKY, haz.: Nâzım Hikmet Polat) kitabını gelir gelmez elime alıp zevkle karıştırmaktaydım ki, ceptelde Sanat Olayı sayfasından link sesiyle Feyziye Özberk’in söyleşi haberi düştü (Aydınlık, 06.02.22): “Cumhuriyet; Talat Paşa ve Atatürk’ün mirasıdır”. Doğrusu bu biçimde bir başlığı fazlaca yadırgamıştım, fakat aldırmayıp Fikret’e göz atmayı sürdürdüm. Saatler daha sonra Doksan Beşe Hakikat (s. 1107) ve Hân-ı Yağma (s. 1115) şiirlerine geldiğimde söyleşi başlığını yadırgayışımı Özberk’e yazmak gereği duydum.
Cevabı Ali İstek Özkan verince, ona; “Türk ihtilalinin ideolojisinde Talât Paşa’nın belirleyici bir tesiri olmadığını görmek için Kemal Tahir’in Yorgun Savaşçı ve Kurt Kanunu romanlarını bile okumak yeterli” dedim, tartışmadan çekildi. bir daha saatler daha sonra, herbiçimde yanıldığımı işaret etme maksadıyla, Hüseyin Haydar, –kitapları üzerine yazılar yazmış, kendisiyle söyleşiler yapmış biri olarak şiirini okumadığımı düşünemeyeceğine bakılırsa, Mesut Mertcan’ın sesiyle daha tesirli olacağını umarak– “Doğu Tabletleri: Talât” şiirini göndermiş. Ben, sonraki sabah 05:10’da gördüm, şunu sordum: “Şiirin hoş de, Tevfik Fikret şu ünlü Doksan Beşe Gerçek, Han-ı Yağma ve öteki şiirlerini hangi idare ve periyodu için yazmıştı 1912’de?” Karşılık gelmedi, ancak ben başlamışken öbür saptama ve soruları yazmaktan kendimi alamadım, buraya da alıyorum:
Talât Paşa, 1920’de Berlin’de
Tarih bilimi; olayları, dataları yanlışsız saptayıp pahalandırmak ve geleceğe yönelişini öngörüp ona ivme katma uğraşıdır. Kimi soruları boşlukta bırakarak ya da kimi epey bilinen doğruların gölgesinde bırakarak, geleceği öngörmek şu biçimde dursun, hakikat saptamaların bile imkanı yoktur, dahası bu gayret, saptırma niyetlerini gizlemekten diğer sonuç vermeyebilir… Sorular şunlardı:
1. Talât Paşa, 1920’de Berlin’de İngiliz görüşmecilerle buluşmalarında neler konuştu?
2. Aralık 1920’de birden Mustafa Kemal’e yazarak onun Ankara’daki BMM çalışmalarını sekteye uğratma tasarısını uygulamaya mı geçirdi?
3. İngilizlerle görüşmeleri daha sonrasında, Ocak 1921’de Meclis-i Mebusan’ın açtırılmasıyla Mustafa Kemal’in Ankara’da vahim bir yalnızlığa terk edildiğinin farkında olmadı mı? İttihat Terakki’nin bir avuç gerçek yurtseveriyle Mustafa Kemal içinde bir güvensizlik duvarı oluşturma niyeti bu biçimde mi uygulamaya kondu?
Meclis-i Mebusan niçin açıldı?
4. Mebusların İstanbul’a toplanışıyla Meclis-i Mebusan İngilizlerce bir gecede yok edilmeye hazır hale getirilmedi mi?
5. İngilizlerle görüşmelerinde, yaşadığı yerler hakkında ipucu ve iz bırakan Talât, suikast teşebbüsleri için Ermeni komitacılarının işlerini kolaylaştırmadı mı?
6. 15 Mart günü Talat’ın öldürülmesinden daha sonra, sonraki gün Meclis-i Mebusan kapatılıp ele geçirilen mebuslar Silivri’ye, pardon Malta’ya tatile mi gönderildi?
7. Bir tek yurtseveri bile düşman saflarında bırakmamak için birçok gayret harcayan Mustafa Kemal, düşmanın ele geçiremediği kimi mebusları bin bir meşakkatle Ankara’da BMM’de bir daha bir ortaya getirmedi mi?
Soruların altına şunu yazdım: Biraz tarih bilen ve olayları örterek tarihi çarpıtma ve saptırma niyetleri taşımayan hiç bir kişi bundan daha sonraki soruları ve cevaplarını bulmakta zorlanmayacaktır. Feyziye Özberk, “okumayan, düşünmeyen birine verecek karşılığım yok” diyerek tartışmadan çekildi.
Demirtaş Ceyhun, Talat Paşa’nın romanını yazmaya koyulduğunda, kurguda benim sorularıma da karşılık arayacağını söylemişti. 2009’da beklenmedik vefatıyla romanı hangi basamakta bıraktı, bilemiyorum. Lakin Talat Paşa’yla ilgili gördüğü her paragrafı toplamaya başladığını anlatmıştı.
Aydınlık’ta yazmaya uygun muyum?
Aydınlık için uygun bir müellif olup olmadığım konusu, gazetenin hem ortasından hem haricinden bireylerce 30 yıldır sorgulanır. Geçenlerde hayli bir eski arkadaşa şu biçimde bir latife etmiştim: Tam Le Monde’un teklifini düşünüyordum, o da gelip Cumhuriyet’e promosyon oldu. Talât Paşa üzerine bu denli “farklı düşünen bir kişi olarak” bana Aydınlık’ta yazamayacağımı söyleyen Ali İstek Özkan’a ise şu biçimde dedim: “Aynı marka gömlekte bile farklı yaka numarası bulunabilecekken bir gazetede bütün müelliflerden teğe bir birebir düşünüp yazmalarını istemeleri bir Aydınlık unsuru olamaz.”
Gerçekten Aydınlık hareketinin 50 yılı aşkın bir müddetdir önderliğini yürüten Doğu Perinçek’le ortamızda, son 30 yıldır, muhakkak bir seviyenin altına asla düşmeksizin ortak niyetler üzerinde özgürce buluşmanın yanı sıra farklı niyetlere açık olma unsuru hiç aşınmadı. Bu; Nâzım Hikmet ve Marx’tan Cemal Süreya, Aziz Nesin ve Selim İleri’ye kadar bütün yazılı tartışmaların yanı sıra, Rafet Ballı’nın Ulusal Kanal’da yönettiği Yapay Zekâ tartışmasında da bu biçimde oldu. Ben 50 yıldır örgütlenmeyi müellifin yaratma özgürlüğünün mahzuru değil, garantisi olarak gördüm ve yer aldığım örgütlenmede ilgiler ağını bu temelde geliştirdim. 1994’te Aydınlık’taki yazısında beni Gramsci ve Cemal Süreya ile birebir çizgide kesiştiren Doğu Perinçek’ten bu kadar yıldır izlediğim tavırla ilgili hiç bir olumsuz ima almadım. Ne de Selim İleri tartışması dahil rastgele bir polemikte Mustafa İlker Yücel’den bir duyumsatma geldi. Doğrusu Ali İstek Özkan’ın Abdülhamit sansürcülüğünden farksız hariçten gazeline bir mana vermekte zorlanıyorum.
Çağdaş şiirimizin öncü ustası Tevfik Fikret, şiiri ve aydın kişiliğiyle daima önümüzde olmayı sürdürecek…”