ahmetbeyler
Yeni Üye
Sabah Gazetesi müellifi Erhan Afyoncu halkın kullandığı 20 temel eserin fiyatının sabitlenmesi tartışmalarına Narh uygulamasıyla katıldı.
Erhan Afyoncu, Osmanlı yönetimcilerinin en kıymetli probleminin halkın temel gereksinim hususlarına kolay ve ucuz olarak ulaşımını sağlamak olduğunu, bunun yolunun ise düzgün bir planlama ve sıkı bir kontrolden geçtiğini tabir ederek Narh uygulamasını hatırlattı.
Afyoncu’nun yazısının ilgili kısmı şöyleki:
“Narh, devletin piyasadaki çeşitli mamüllerin satışında bir üst limit belirlemesiydi. Kelam konusu fiyat tespitlerinin bir kısmı olağan uygulamalardı. Bunlardan biri, Ramazan ayına özel yapılan fiyat tespitleriydi. Bu mübarek ayda halkın rastgele bir badire çekmemesine özel bir hassasiyet gösteriliyordu. Bu yüzden Şaban ayında temel gereksinim unsurlarına dair listeler hazırlanırdı. Et ve mevsimlik eserlere dair fiyat tespitleri de ekseriyetle her yıl yapılan olağan narh uygulamalarıydı. Besin unsurlarının fiyatları dört mevsime göre farklı tespit edilirdi. Birinci kuzu Hıdırellez’de kesilirken, etin fiyatı tespit edilirdi. Harmandan daha sonra yeni mahsul buğday alınınca da ekmek fiyatı belirlenirdi. Zerzevat ve meyve meblağları da mevsimlere nazaran ayarlanırdı.
KALİTESİNE NAZARAN FİYAT
sıra dışı narh uygulaması ise çoklukla meblağların tüketici aleyhine yükseldiği vakit içinderda yapılmaktaydı. Ulaşımın sonlu olduğu bir dünyada savaş, bölgesel isyanlar, kuraklık, çekirge istilası ve salgın hastalıklar üzere bir hayli etken, piyasaya mal arzında sıkıntılar ortaya çıkarıyordu. Hiç elbet bu biçimde vakit içinderdan istifade etmek isteyen fırsatçılar vardı. Tedavüldeki paralarla ilgili düzenlemeler de fiyatların bir daha belirlenmesini gerektiriyordu. Akçenin ortasındaki gümüş ölçüsünün azalması, yani paranın bedelinin azalması mamüllerin fiyatlarının artmasına sebep olurdu. Devlet bu üzere durumlarda paranın ayarını bir daha düzenler, halkın mağdur olmaması için de fiyatlarda bir üst limit belirlerdi. Lakin bu uygulamanın üretici yahut tüccarı koruyan bir yanı da vardı. Çünkü maliyetin narhın üzerine çıktığı durumlarda üretici yahut tüccarın talebiyle fiyat artışları da sıkça yapılmaktaydı. Üstelik loncalar ve gedik uygulamasıyla esnaf ayrıyeten korunuyordu.
Narh uygulamasında fiyat tespitleri, esnaf temsilcileri ve halktan kimseyle bir arada kadı tarafınca yapılıyordu. Narh, toptancı (getürücü, misafir) ve perakendeci (mukim, oturucu) için başka farklı tespit edilirdi. Toptancıların perakendecilik yapmaları yasaktı. Fiyat tespiti, bir eserin maliyeti hesaplandıktan daha sonra çoklukla yüzde 10-20 oranında bir kârla satılması temeline dayanıyordu. Olağan bir eserin satışında yüzde 10 kâr marjı varken, emekyoğun bir eserde bu yüzde 15-20 olurdu. Malın kalitesi de meblağların tespitinde kıymetliydi. Örneğin, 17. yüzyılın sonlarında Bolu’da olağan helvanın okkası 20 akçe iken Çolak Şaban Usta’nın helvası 24 akçeden satılıyordu.
HALK YOKLUK ÇEKMESİN
Narha ehemmiyet verilmesi, ahalinin temel eserlere rahatça ve ucuz ulaşabilmesi, Osmanlı evresi siyasetnamelerinde en epeyce vurgulanan konulardandı. Padişahlar ve öbür devlet adamları da bunun değerinin farkındaydı. Sultan II. Mahmud’un şu hatt-ı hümayunu hem narh, birebir vakitte ahalinin refahı bakımından genel yaklaşımı yansıtmaktadır:
“Benim vezirim, bir müddetdir narh konusuna hiç bakılmaz oldu. Ahaliye lazım olan sabun, zeytinyağı, peynir ve bir fazlaca sebzevat bulunmuyor. Bulunsa bile pahalılığından fukaraya acz gelmek derecesine vardı. Ekmeğin ayarı bozuk, etin okkası altmış paraya kadar satılıyor. Kuzu bulunmuyor. Bunları mülâhaza edip tedarik yollarını asla düşünmez olduk. İstanbul ahalisi, bilhassa de esnaf ne söylüyorlar işittiğin yok mudur? Geçen sene Ramazan-ı Şerif’te birtakım palavralar peyda olduğundan gereksiz yere esnafın pek üzerine varma diye bayramda sana tembih etmiştim. Lakin bütün bütün bırakıp ahali yokluk çeksin de demedim. Sen büsbütün bıraktın. Bu konuda rahat haramdır. Mübarek günler yaklaşıyor, İstanbul’da yiyecek yok. daha sonra bu dedikodulara kim tahammül edebilir! Bu Ramazan da bu biçimde mi vakit geçirilecek? Gereken mamüllerin temini, ekmeğin ayarı ve et konularına dikkat edip İstanbul’da tebdil gezmeyi terk etmeyesin. Çünkü dedikodudan huzursuz olmaya başladım.”
Erhan Afyoncu, Osmanlı yönetimcilerinin en kıymetli probleminin halkın temel gereksinim hususlarına kolay ve ucuz olarak ulaşımını sağlamak olduğunu, bunun yolunun ise düzgün bir planlama ve sıkı bir kontrolden geçtiğini tabir ederek Narh uygulamasını hatırlattı.
Afyoncu’nun yazısının ilgili kısmı şöyleki:
“Narh, devletin piyasadaki çeşitli mamüllerin satışında bir üst limit belirlemesiydi. Kelam konusu fiyat tespitlerinin bir kısmı olağan uygulamalardı. Bunlardan biri, Ramazan ayına özel yapılan fiyat tespitleriydi. Bu mübarek ayda halkın rastgele bir badire çekmemesine özel bir hassasiyet gösteriliyordu. Bu yüzden Şaban ayında temel gereksinim unsurlarına dair listeler hazırlanırdı. Et ve mevsimlik eserlere dair fiyat tespitleri de ekseriyetle her yıl yapılan olağan narh uygulamalarıydı. Besin unsurlarının fiyatları dört mevsime göre farklı tespit edilirdi. Birinci kuzu Hıdırellez’de kesilirken, etin fiyatı tespit edilirdi. Harmandan daha sonra yeni mahsul buğday alınınca da ekmek fiyatı belirlenirdi. Zerzevat ve meyve meblağları da mevsimlere nazaran ayarlanırdı.
KALİTESİNE NAZARAN FİYAT
sıra dışı narh uygulaması ise çoklukla meblağların tüketici aleyhine yükseldiği vakit içinderda yapılmaktaydı. Ulaşımın sonlu olduğu bir dünyada savaş, bölgesel isyanlar, kuraklık, çekirge istilası ve salgın hastalıklar üzere bir hayli etken, piyasaya mal arzında sıkıntılar ortaya çıkarıyordu. Hiç elbet bu biçimde vakit içinderdan istifade etmek isteyen fırsatçılar vardı. Tedavüldeki paralarla ilgili düzenlemeler de fiyatların bir daha belirlenmesini gerektiriyordu. Akçenin ortasındaki gümüş ölçüsünün azalması, yani paranın bedelinin azalması mamüllerin fiyatlarının artmasına sebep olurdu. Devlet bu üzere durumlarda paranın ayarını bir daha düzenler, halkın mağdur olmaması için de fiyatlarda bir üst limit belirlerdi. Lakin bu uygulamanın üretici yahut tüccarı koruyan bir yanı da vardı. Çünkü maliyetin narhın üzerine çıktığı durumlarda üretici yahut tüccarın talebiyle fiyat artışları da sıkça yapılmaktaydı. Üstelik loncalar ve gedik uygulamasıyla esnaf ayrıyeten korunuyordu.
Narh uygulamasında fiyat tespitleri, esnaf temsilcileri ve halktan kimseyle bir arada kadı tarafınca yapılıyordu. Narh, toptancı (getürücü, misafir) ve perakendeci (mukim, oturucu) için başka farklı tespit edilirdi. Toptancıların perakendecilik yapmaları yasaktı. Fiyat tespiti, bir eserin maliyeti hesaplandıktan daha sonra çoklukla yüzde 10-20 oranında bir kârla satılması temeline dayanıyordu. Olağan bir eserin satışında yüzde 10 kâr marjı varken, emekyoğun bir eserde bu yüzde 15-20 olurdu. Malın kalitesi de meblağların tespitinde kıymetliydi. Örneğin, 17. yüzyılın sonlarında Bolu’da olağan helvanın okkası 20 akçe iken Çolak Şaban Usta’nın helvası 24 akçeden satılıyordu.
HALK YOKLUK ÇEKMESİN
Narha ehemmiyet verilmesi, ahalinin temel eserlere rahatça ve ucuz ulaşabilmesi, Osmanlı evresi siyasetnamelerinde en epeyce vurgulanan konulardandı. Padişahlar ve öbür devlet adamları da bunun değerinin farkındaydı. Sultan II. Mahmud’un şu hatt-ı hümayunu hem narh, birebir vakitte ahalinin refahı bakımından genel yaklaşımı yansıtmaktadır:
“Benim vezirim, bir müddetdir narh konusuna hiç bakılmaz oldu. Ahaliye lazım olan sabun, zeytinyağı, peynir ve bir fazlaca sebzevat bulunmuyor. Bulunsa bile pahalılığından fukaraya acz gelmek derecesine vardı. Ekmeğin ayarı bozuk, etin okkası altmış paraya kadar satılıyor. Kuzu bulunmuyor. Bunları mülâhaza edip tedarik yollarını asla düşünmez olduk. İstanbul ahalisi, bilhassa de esnaf ne söylüyorlar işittiğin yok mudur? Geçen sene Ramazan-ı Şerif’te birtakım palavralar peyda olduğundan gereksiz yere esnafın pek üzerine varma diye bayramda sana tembih etmiştim. Lakin bütün bütün bırakıp ahali yokluk çeksin de demedim. Sen büsbütün bıraktın. Bu konuda rahat haramdır. Mübarek günler yaklaşıyor, İstanbul’da yiyecek yok. daha sonra bu dedikodulara kim tahammül edebilir! Bu Ramazan da bu biçimde mi vakit geçirilecek? Gereken mamüllerin temini, ekmeğin ayarı ve et konularına dikkat edip İstanbul’da tebdil gezmeyi terk etmeyesin. Çünkü dedikodudan huzursuz olmaya başladım.”