ahmetbeyler
Yeni Üye
Kültürle çıkalım yola…
Marx, kültürü, özetle “insanın ürettiği her şey” olarak tanımlamıştı. Bugün bu tarifte kelamı edilen “üretim”in ne manaya geldiği sorusuna verilebilecek bir karşılık bulabilmek neredeyse olanaksız hale geldi, getirildi. Eskiyip sahniçin çekilen her nesille bir arada, “üretim” sözcüğünün de bütün yazılı metinlerden silinmesiyle karşılaşıyoruz, karşılaşacağız. Başka yandan “Üretimin olmadığı yerde tüketim nasıl olur?” diye sorulabilir. Bir şey üretilecek ki tüketilebilsin! elbette doğruluk hissesi olan bir itirazdır. Lakin bu doğruluğun yüzde hissesi ne kadardır?
ÜRETİMLE DEVAM EDELİM
Üretim artık bir tıp oyuna, yapboz oyununa, seyirlik bir oyuna dönüştürülmüştür. Zygmunt Bauman’ın tabiriyle, “günümüzde iş, her gün yapılan bir gereksizleşme provasıdır adeta” (Siyaset Arayışı). Bu manasıyla, üretimin pek de kıymetli bir fonksiyonu kaldığını söylemek mümkün değil. Üretim giderek otomasyon bölümünün bir fonksiyonu haline gelmiş ve geleneksel/klasik üreticiyi yok etmiştir, etmektedir. Yani fabrikalarda çalışan bildiğimiz işçiler giderek tarih sahnesinden çekilmeye, yerlerini de robotlara/otomatlara bırakmaya başlamışlardır. Bu da demektir ki yakın bir gelecekte “işçi sınıfı”ndan kelam etmenin olanaksızlığıyla karşılaşacağız! Avrupa için bu olgu, o denli varsayım ediyorum, oldukcatan bu hale dönüş(türül)müş durumda.
TÜKETİM KÜLTÜRÜ MÜ LAKİN NASIL OLACAK…
Aslında bugün dünya ölçeğinde tek ve hükümran bir kültürden kelam etmek mümkün. Bu kültürü de, açık ve net bir biçimde, “tüketim kültürü” olarak tanımlayabiliriz. Öteki kültürleri, kültürel olguları alt ya da orta kültürler olarak sınıflandırabiliriz. Bu alt-ara kültürel olguların insan hayatını belirlemede, yönlendirmede fazlaca da kıymetli fonksiyonlara sahip oldukları söylenemez. İnsan tüketebildiği ölçüde bu dünyanın ortasında bir yerde var olduğu hissine kapılabiliyor. Tüketemediği ya da vitrine elini uzatamadığı noktada bu dünyadaki fonksiyonunun, giderek yerinin ne olduğuna dair başında soru işaretleri oluşmaya başlıyor. Bu soru işaretleri, “çoğunluk” için açıkçası bir cins “psikolojik yıkım” manasına geliyor.
Marketler, süpermarketler, hipermarketler, teknomarketler dünyanın her yerini işgal etmişse, elbette bunun bir de bu dünya toplumuna yansıması olmalı. Beşerler kelamı edilen marketler zincirinde teşhir edilen ürünü/malı bir biçimde elde etmek, doğrusu elde etmek de değil, süreksiz bir süreliğine ona, ona da değil, onun “kullanmasına” sahip olmak için ellerini uzatamıyorlarsa, “bu dünyada neden bulundukları” önemli manada tartışma konusudur.
Kevin Robins, İmaj isimli yapıtında şu biçimde der: “Tüketim, gerçek dünyayla başa çıkmak için geliştirdiğimiz, kurumsallaşmış bir toplumsal savunma stratejisi olarak görülebilir, tüketim yoluyla dünyayla olan bağlarımızdan kaynaklanan telaş ve dehşetlerden sakınabilir, bu tehditleri tecrit edebiliriz.” Doğrusu bu “tehditleri tecrit” etme/edebilme önermesi, “bizim gibi” toplumlar için, hatta Avrupa’nın “işsizlik sigortası”yla geçinen “yeni/küresel yoksullar”ı için yanılsamadan öbür bir mana söz etmezmiş gibime geliyor. Zira “sunulanın tüketilebilmesi” ortalama “alım gücü”nü zarurî kılar. halbuki bizim üzere “bakılırsace” geri, sistemleri/kurumları, iktisadı oturmamış toplumlarda “sunulanın tüketimi” önemli bir problematiktir. Son “ekonomik kriz”le birlikte Türkiye’deki bir “tüketici”nin kaybı yüzde elli civarındadır. Cebindeki bin lira bir anda beş yüz liraya düşmüştür. Türk parasının “aslı sahte” muamelesi gördüğü yerde ayrıca da nasıl olabilir? Cepteki (!) paranın yarın ne kadar kayba uğrayacağını kestirebilmek neredeyse olanaksız hale geldi, getirildi. bu biçimdesine “güvenilmez” bir ortamda yaşayan “tüketiciler”in ya da “yeni/küresel yoksullar”ın, Kevin Robins’in kelamını ettiği “kaygı ve dehşetlerinden sakınabilmeleri” ne kadar mümkündür? “Gerçek dünyadan yayılan tehdit”leri “tecrit” edebilmeleri ne derece mümkündür?
BİR İKİ ÜÇ DAHA FAZLA TÜKETİM…
Günümüzde uluslarüstü, sınıflarüstü, hatta üretimlerüstü bir sermayeden kelam ediliyor. Bu sermayenin (“tüketim kapitalizminin”) bir tek gayesi var: Daha epeyce para kazanabilmek için daha epeyce tüketim merkezli bir dünya kurmak. Burada “kurmak” sözcüğü şuurlu olarak kullanılmıştır; zira “kurulan” bir şey, doğal olarak “sökülüp” bir diğer yere taşınabilir. Şurada ya da burada, dünyanın rastgele bir yerinde kurulan bir fabrika/market vs şayet kurulan yerde kâr edemiyorsa ya da kârı beklenenin altında kalıyorsa, bu fabrikayı/marketi oradan “söküp” bir öteki bölgeye taşımak ve orada “bir daha kurmak” (bütün uluslararası/uluslarüstü “hukuk” düzenlemelerinin hedefi bu yolu açmak değil mi?)… Bir defa daha Zygmunt Bauman’ın Postmodernizm ve Hoşnutsuzlukları’na başvurarak söylersek, “bugün moda olan iş yönetimi, işi ‘esnek’ kılmayı -başka bir yerde daha fazla kâr kokusu alınır alınmaz, daha kârlı ticari imkanlar ya da öteki yerlerden daha uysal ve ucuz işgücü bulunur bulunmaz mevcut işi ve üretimi dağıtmayı- emrediyor”. Demek ki azamî kârın elde edileceği bölge, günümüz kapitalizminin anavatanıdır. Buraya kadar söylenenlerden de çıkarsanabileceği üzere saftirik “ulusalcı” hezeyanların, geçmiş kahramanlıkların, hatta “modernist afra tafraların” pek bir manası kalmadı. Günümüzde sermayedar için “doğduğu yer”in bir ehemmiyeti yok; onun vatanı kesesinin doyduğu, dolup taştığı yerdir.
ULUSLAR MI GLOBALLEŞİYOR SERMAYE Mİ ULUSLARIN NA-MAHREMİNE EL ATIYOR
“Dünya küreselleştikçe” demek hakikat değil; doğrusu, “sermaye küreselleştikçe” olmalı. Bunun gereği olarak dünya ölçeğinde kendi külçeşidini de yaratmaya başlıyor. “Tüketim kapitalizmi” gittiği/girdiği (“askeri”yle değil olağan olarak!) her yere doğal olarak kendi külçeşidini de gdolayıyor. özetlemek gerekirsesı her türlü ideolojik, siyasi, dini, etnik, ırk, din, lisan farklılıkların silindiği, hatta cinsiyetin bile (ünisex) ortadan kalktığı tüketici bir dünyada yaşıyoruz. bu biçimdesi bir dünyada anlamını/yerini yurdunu arayan biri olarak soruyorum: Bu “yolculuğun” sonu nereye varır? Onca “son”lardan (tarihin, insanın, sanatın vb) kelam edildiği bir dünyada, sanki “tüketim isterisinin sonu” ne vakit ilan edilecek?
UZATMADAN…
Şair-yazar Ahmet Oktay’ın Türkiye’de Tanınan Kültür isimli yapıtında üzerinde kıymetle durduğu bir olguya da değinerek bitirelim:
“Tüketim kalıplarının çeşitlenmesi, bireylerde daha uygun ömür isteğini uyandırıyor, ötürüsıyla durumuna şükretme hissini tümüyle ortadan kaldırmamakla bir arada kıymetli ölçüde zayıflatıyor. Bu yüzden tüketim ideolojisine yönelik rastgele bir tenkidin bu noktayı evvela göz önünde bulundurması zarurî. İşçi sınıf ve bölümlerin tüketim isteklerinde kınanacak yan yoktur. Tüketim yoluyla da olsa kitleler daha ötede birtakım şeyler olduğunu düşünmeye yönelebilirler. Dahası vakit içinde yalnızca ekonomik mutluluğun kâfi olmadığını kavramaya, daha tinsel ve kültürel kıymetler aramaya da başlayabilirler.”
Umut: İnsanların “ekonomik mutluluğun kâfi olmadığını kavramaya, daha tinsel ve kültürel bedeller aramaya” başlamalarında mı yoksu? Bana sorulursa, sürecin bu doğrultuda işleyeceğine dair epey da umutlu bir tablo yok karşımızda…
“Yeni/küresel yoksullar” için “umut”, “karşıki dağda kir/acı!…”
Alaattin Topçu
Marx, kültürü, özetle “insanın ürettiği her şey” olarak tanımlamıştı. Bugün bu tarifte kelamı edilen “üretim”in ne manaya geldiği sorusuna verilebilecek bir karşılık bulabilmek neredeyse olanaksız hale geldi, getirildi. Eskiyip sahniçin çekilen her nesille bir arada, “üretim” sözcüğünün de bütün yazılı metinlerden silinmesiyle karşılaşıyoruz, karşılaşacağız. Başka yandan “Üretimin olmadığı yerde tüketim nasıl olur?” diye sorulabilir. Bir şey üretilecek ki tüketilebilsin! elbette doğruluk hissesi olan bir itirazdır. Lakin bu doğruluğun yüzde hissesi ne kadardır?
ÜRETİMLE DEVAM EDELİM
Üretim artık bir tıp oyuna, yapboz oyununa, seyirlik bir oyuna dönüştürülmüştür. Zygmunt Bauman’ın tabiriyle, “günümüzde iş, her gün yapılan bir gereksizleşme provasıdır adeta” (Siyaset Arayışı). Bu manasıyla, üretimin pek de kıymetli bir fonksiyonu kaldığını söylemek mümkün değil. Üretim giderek otomasyon bölümünün bir fonksiyonu haline gelmiş ve geleneksel/klasik üreticiyi yok etmiştir, etmektedir. Yani fabrikalarda çalışan bildiğimiz işçiler giderek tarih sahnesinden çekilmeye, yerlerini de robotlara/otomatlara bırakmaya başlamışlardır. Bu da demektir ki yakın bir gelecekte “işçi sınıfı”ndan kelam etmenin olanaksızlığıyla karşılaşacağız! Avrupa için bu olgu, o denli varsayım ediyorum, oldukcatan bu hale dönüş(türül)müş durumda.
TÜKETİM KÜLTÜRÜ MÜ LAKİN NASIL OLACAK…
Aslında bugün dünya ölçeğinde tek ve hükümran bir kültürden kelam etmek mümkün. Bu kültürü de, açık ve net bir biçimde, “tüketim kültürü” olarak tanımlayabiliriz. Öteki kültürleri, kültürel olguları alt ya da orta kültürler olarak sınıflandırabiliriz. Bu alt-ara kültürel olguların insan hayatını belirlemede, yönlendirmede fazlaca da kıymetli fonksiyonlara sahip oldukları söylenemez. İnsan tüketebildiği ölçüde bu dünyanın ortasında bir yerde var olduğu hissine kapılabiliyor. Tüketemediği ya da vitrine elini uzatamadığı noktada bu dünyadaki fonksiyonunun, giderek yerinin ne olduğuna dair başında soru işaretleri oluşmaya başlıyor. Bu soru işaretleri, “çoğunluk” için açıkçası bir cins “psikolojik yıkım” manasına geliyor.
Marketler, süpermarketler, hipermarketler, teknomarketler dünyanın her yerini işgal etmişse, elbette bunun bir de bu dünya toplumuna yansıması olmalı. Beşerler kelamı edilen marketler zincirinde teşhir edilen ürünü/malı bir biçimde elde etmek, doğrusu elde etmek de değil, süreksiz bir süreliğine ona, ona da değil, onun “kullanmasına” sahip olmak için ellerini uzatamıyorlarsa, “bu dünyada neden bulundukları” önemli manada tartışma konusudur.
Kevin Robins, İmaj isimli yapıtında şu biçimde der: “Tüketim, gerçek dünyayla başa çıkmak için geliştirdiğimiz, kurumsallaşmış bir toplumsal savunma stratejisi olarak görülebilir, tüketim yoluyla dünyayla olan bağlarımızdan kaynaklanan telaş ve dehşetlerden sakınabilir, bu tehditleri tecrit edebiliriz.” Doğrusu bu “tehditleri tecrit” etme/edebilme önermesi, “bizim gibi” toplumlar için, hatta Avrupa’nın “işsizlik sigortası”yla geçinen “yeni/küresel yoksullar”ı için yanılsamadan öbür bir mana söz etmezmiş gibime geliyor. Zira “sunulanın tüketilebilmesi” ortalama “alım gücü”nü zarurî kılar. halbuki bizim üzere “bakılırsace” geri, sistemleri/kurumları, iktisadı oturmamış toplumlarda “sunulanın tüketimi” önemli bir problematiktir. Son “ekonomik kriz”le birlikte Türkiye’deki bir “tüketici”nin kaybı yüzde elli civarındadır. Cebindeki bin lira bir anda beş yüz liraya düşmüştür. Türk parasının “aslı sahte” muamelesi gördüğü yerde ayrıca da nasıl olabilir? Cepteki (!) paranın yarın ne kadar kayba uğrayacağını kestirebilmek neredeyse olanaksız hale geldi, getirildi. bu biçimdesine “güvenilmez” bir ortamda yaşayan “tüketiciler”in ya da “yeni/küresel yoksullar”ın, Kevin Robins’in kelamını ettiği “kaygı ve dehşetlerinden sakınabilmeleri” ne kadar mümkündür? “Gerçek dünyadan yayılan tehdit”leri “tecrit” edebilmeleri ne derece mümkündür?
BİR İKİ ÜÇ DAHA FAZLA TÜKETİM…
Günümüzde uluslarüstü, sınıflarüstü, hatta üretimlerüstü bir sermayeden kelam ediliyor. Bu sermayenin (“tüketim kapitalizminin”) bir tek gayesi var: Daha epeyce para kazanabilmek için daha epeyce tüketim merkezli bir dünya kurmak. Burada “kurmak” sözcüğü şuurlu olarak kullanılmıştır; zira “kurulan” bir şey, doğal olarak “sökülüp” bir diğer yere taşınabilir. Şurada ya da burada, dünyanın rastgele bir yerinde kurulan bir fabrika/market vs şayet kurulan yerde kâr edemiyorsa ya da kârı beklenenin altında kalıyorsa, bu fabrikayı/marketi oradan “söküp” bir öteki bölgeye taşımak ve orada “bir daha kurmak” (bütün uluslararası/uluslarüstü “hukuk” düzenlemelerinin hedefi bu yolu açmak değil mi?)… Bir defa daha Zygmunt Bauman’ın Postmodernizm ve Hoşnutsuzlukları’na başvurarak söylersek, “bugün moda olan iş yönetimi, işi ‘esnek’ kılmayı -başka bir yerde daha fazla kâr kokusu alınır alınmaz, daha kârlı ticari imkanlar ya da öteki yerlerden daha uysal ve ucuz işgücü bulunur bulunmaz mevcut işi ve üretimi dağıtmayı- emrediyor”. Demek ki azamî kârın elde edileceği bölge, günümüz kapitalizminin anavatanıdır. Buraya kadar söylenenlerden de çıkarsanabileceği üzere saftirik “ulusalcı” hezeyanların, geçmiş kahramanlıkların, hatta “modernist afra tafraların” pek bir manası kalmadı. Günümüzde sermayedar için “doğduğu yer”in bir ehemmiyeti yok; onun vatanı kesesinin doyduğu, dolup taştığı yerdir.
ULUSLAR MI GLOBALLEŞİYOR SERMAYE Mİ ULUSLARIN NA-MAHREMİNE EL ATIYOR
“Dünya küreselleştikçe” demek hakikat değil; doğrusu, “sermaye küreselleştikçe” olmalı. Bunun gereği olarak dünya ölçeğinde kendi külçeşidini de yaratmaya başlıyor. “Tüketim kapitalizmi” gittiği/girdiği (“askeri”yle değil olağan olarak!) her yere doğal olarak kendi külçeşidini de gdolayıyor. özetlemek gerekirsesı her türlü ideolojik, siyasi, dini, etnik, ırk, din, lisan farklılıkların silindiği, hatta cinsiyetin bile (ünisex) ortadan kalktığı tüketici bir dünyada yaşıyoruz. bu biçimdesi bir dünyada anlamını/yerini yurdunu arayan biri olarak soruyorum: Bu “yolculuğun” sonu nereye varır? Onca “son”lardan (tarihin, insanın, sanatın vb) kelam edildiği bir dünyada, sanki “tüketim isterisinin sonu” ne vakit ilan edilecek?
UZATMADAN…
Şair-yazar Ahmet Oktay’ın Türkiye’de Tanınan Kültür isimli yapıtında üzerinde kıymetle durduğu bir olguya da değinerek bitirelim:
“Tüketim kalıplarının çeşitlenmesi, bireylerde daha uygun ömür isteğini uyandırıyor, ötürüsıyla durumuna şükretme hissini tümüyle ortadan kaldırmamakla bir arada kıymetli ölçüde zayıflatıyor. Bu yüzden tüketim ideolojisine yönelik rastgele bir tenkidin bu noktayı evvela göz önünde bulundurması zarurî. İşçi sınıf ve bölümlerin tüketim isteklerinde kınanacak yan yoktur. Tüketim yoluyla da olsa kitleler daha ötede birtakım şeyler olduğunu düşünmeye yönelebilirler. Dahası vakit içinde yalnızca ekonomik mutluluğun kâfi olmadığını kavramaya, daha tinsel ve kültürel kıymetler aramaya da başlayabilirler.”
Umut: İnsanların “ekonomik mutluluğun kâfi olmadığını kavramaya, daha tinsel ve kültürel bedeller aramaya” başlamalarında mı yoksu? Bana sorulursa, sürecin bu doğrultuda işleyeceğine dair epey da umutlu bir tablo yok karşımızda…
“Yeni/küresel yoksullar” için “umut”, “karşıki dağda kir/acı!…”
Alaattin Topçu